Żywienie dojelitowe w chorobie nowotworowej w szpitalu i domu


Wyniszczenie nowotworowe (cancer cachexia) charakteryzuje się kompleksem zmian patologicznych o mechanizmie neuroendokrynnym i zapalnym. Zmiany te są porównywalne ze stanem przewlekłego zapalenia o umiarkowanym stopniu aktywności. Wykrycie cytokin (TNF a, IL-1, IL-6, IFNy), będących mediatorami odpowiedzi zapalnej ustroju, zwiększonego poziomu niektórych klasycznych hormonów (kortyzol, katecholaminy, glukagon) oraz białek ostrej fazy (CRP, amyloid A, a -1-antytrypsyna, 2-makroglobulina) w surowicy krwi i tkankach chorych onkologicznych, może potwierdzać tę tezę.

Chorobie nowotworowej towarzyszy zmniejszenie ilości przyjmowanych pokarmów, wzrost wydatku energetycznego i przemiany materii oraz wzrost degradacji białka.

Wielokierunkowe leczenie chorych onkologicznych, zwłaszcza z nowotworami w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, trzustka), przyczyniło się do zwiększenia odsetka przeżyć odległych, choć z drugiej strony prowadzi do pojawienia się wybiórczo niedoborów niektórych składników odżywczych i wystąpienia zjawiska immunosupresji. Połączenie tych negatywnych skutków leczenia prowadzi do wzrostu odsetka powikłań pooperacyjnych, zarówno tych bezpośrednich, jak i odległych.

Wprowadzenie leczenia żywieniowego pozwoliło zachować lub poprawić stan odżywienia chorych nowotworowych poprzez uzupełnienie niedoborów składników odżywczych, co z kolei miało klinicznie korzystny wpływ na rokowanie i umożliwiało przeprowadzenie właściwego leczenia przeciwnowotworowego. Ponieważ żywienie z wykorzystaniem przewodu pokarmowego jest najbardziej fizjologiczne, to najtańszym i najbezpieczniejszym sposobem leczenia żywieniowego jest żywienie dojelitowe (ŻD), które w takich sytuacjach powinno być stosowane najczęściej. Według danych opublikowanych w 1994 roku przez Braga i wsp., najczęstszym (63,4%) wskazaniem do leczenia żywieniowego we Włoszech była choroba nowotworowa. I choć u 60% chorych funkcja przewodu pokarmowego była niezaburzona, to jedynie u 33% spośród nich stosowano żywienie dojelitowe, przy czym 6% chorych było żywionych ponad 60 dni. Pomimo tego, według rożnych danych całkowite żywienie pozajelitowe w domu dotyczy aż 33,43% chorych w USA, około 50% we Włoszech i około 17% w innych krajach europejskich (dane wieloośrodkowe). Wstępne dane z Japonii i Australii również wskazują na fakt, że choroba nowotworowa stanowi najczęstsze wskazanie do sztucznego odżywiania w warunkach domowych.

ŻD jest wskazane u onkologicznych chorych:

  • bez cech niedożywienia, jeśli planowany okres głodzenia jest dłuższy niż 10 dni,
  • z utratą ponad 10% zwykłej masy ciała w ciągu 6 miesięcy przed przyjęciem do szpitala, u których prowadzi się przygotowanie do operacji i leczenie pooperacyjne z użyciem ŻD,
  • niedożywionych i/lub z zaburzeniami połykania jako leczenie przygotowujące i wspomagające radio- i chemioterapię,
  • do przeszczepu szpiku kostnego,
  • terminalnych.

"Chorzy terminalni" - w ogólnie przyjętym pojęciu anestezjologicznym - to tacy, u których stwierdza się nieodwracalną niewydolność układu krążenia i/lub oddychania, bądź funkcji niektórych narządów (wątroba, nerki). "Chorzy terminalni" w pojęciu onkologicznym - to tacy, u których leczenie przeciwnowotworowe jest spóźnione, nie rokujące poprawy. Według rożnych statystyk 5-23% chorych nowotworowych umiera z głodu, a nie z powodu choroby podstawowej.

W przypadku ŻD stosuje się dostęp drogą naturalną -per os,  przez zgłębnik nosowo-żołądkowy z silikonu lub poliuretanu o średnicy 8-10 Ch, bądź przez stomię odżywczą (np. PEG).

U chorych z zachowanym trawieniem i wchłanianiem mają zastosowanie polimeryczne diety standardowe  (np. Nutridrink, Nutrison),  w których źródłem azotu jest naturalne wysokowartościowe białko, zaś u chorych z zaburzeniami funkcji przewodu pokarmowego, na przykład po radio- lub chemioterapii, są wskazane chemicznie określone diety elementarne lub peptydowe (np. Peptisorb).  Żywienie prowadzi się metodą porcji po 200-300 ml lub wlewu ciągłego sposobem grawitacyjnym albo przez pompę. Ta ostatnia metoda jest najlepsza do kontroli tempa i ilości podanej diety, jednak wymaga specjalnego zaopatrzenia w sprzęt, zaś ta inwestycja zwraca się w postaci lepszego nadzoru technicznego i metabolicznego żywionych chorych.

Średnia docelowa podaż białka wynosi 1,3 g AA/kg m.c./dobę, co w przeliczeniu na azot wynosi 0,2- 0,25 g N/kg m.c./dobę, przy podaży energii 30-35 kcal/kg m.c./dobę. U chorych znacznie wyniszczonych podaż energii można zwiększyć do 40-45 kcal/kg m.c./dobę, zaś u chorych katabolicznych podaż białka można zwiększyć do 0,30,35 g N/kg m.c./dobę. Takie postępowanie wpływa korzystnie na poprawę niektórych właściwości immunologicznych ustroju.

Całkowite żywienie pozajelitowe (CŻP) stosuje się, gdy nie można wprowadzić ŻD, na przykład z powodu zaburzeń pasażu i wchłaniania jelitowego lub w przypadku poważnych powikłań pooperacyjnych, które uniemożliwiają żywienie drogą przewodu pokarmowego.

W ciągu ostatnich 10 lat standardowe formuły dietetyczne zostały wzbogacone substratami, mającymi wpływać na poprawę działania mechanizmów obronnych chorego. Do tych substratów zalicza się arginina, glutamina, n-3 wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz nukleotydy. U chorych, u których stosowano żywienie wspomagające odporność, stwierdzono poprawę odpowiedzi immunologicznej pod postacią braku hamowania funkcji makrofagom wielojądrzastych i limfocytów, co zamanifestowało się po operacji obniżeniem odczynu zapalnego i poprawą mikroperfuzji jelitowej. Jednak osiągane z tego powodu korzyści w odniesieniu do stosowania diety standardowej są nadal kontrowersyjne.

Jak wskazują doświadczenia ostatniej dekady, żywienie dojelitowe u chorych na raka zdobywa coraz to nowe pola do zastosowania w różnych sytuacjach klinicznych, zaś ocena wpływu utylizacji rożnych substratów odżywczych stwarza obiecujące przesłanki na przyszłość.

czerwiec 1999
dr n. med. Waldemar Pawłowski
Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Gastroenterologicznej i Żywienia AM w Warszawie

Ustawienia prywatności

Tutaj możesz w dowolnej chwili deklarować i modyfikować ustawienia plików cookie.

Bezwzględnie konieczne pliki cookie

Są niezbędne w celu zapewnienia funkcjonowania witryny internetowej i nie można ich wyłączyć. Zazwyczaj są stosowane w odpowiedzi na podjęte przez użytkownika działania związane z żądaniem usług (ustawienie preferencji w zakresie prywatności użytkownika, logowanie, wypełnianie formularzy itp.). Można ustawić przeglądarkę, aby blokowała takie pliki cookie lub wyświetlała odpowiednie powiadomienia, jednak niektóre części witryny nie będą wówczas działały.

Analityczne pliki cookie

Umożliwiają nam liczenie odwiedzin i źródeł ruchu oraz pomiar i poprawę wydajności naszej witryny. Pokazują nam, które strony są najmniej i najbardziej popularne i w jaki sposób odwiedzający poruszają się po witrynie. Jeśli użytkownik nie zgodzi się na ich zastosowanie, nie będziemy wiedzieli, kiedy odwiedził naszą witrynę i nie będziemy w stanie monitorować jej wydajności.

Personalizujące pliki cookie

Służą do zwiększenia funkcjonalności witryny internetowej i personalizacji jej treści. Mogą być stosowane przez nas lub przez osoby trzecie, których usługi zostały dodane do naszych stron. Jeśli użytkownik nie zezwoli na ich zastosowanie, niektóre lub wszystkie z tych usług mogą nie działać poprawnie.

Pliki cookie do targetowania

Mogą zostać użyte przez naszych partnerów reklamowych poprzez naszą witrynę w celu stworzenia profilu zainteresowań użytkownika i wyświetlania mu odpowiednich reklam na innych witrynach. Nie przechowują bezpośrednio danych osobowych, lecz pozwalają na jednoznaczną identyfikację przeglądarki i urządzenia internetowego użytkownika. W razie braku zgody na ich zastosowanie reklamy prezentowane użytkownikowi będą w mniejszym stopniu dostosowane do jego zainteresowań.